Soğuk Zincir Lojistiğinde ürün (gıda veya ilaç), sadece doğru sıcaklık aralığında tutmak yeterli değildir. Gıda, ilaç, serun, aşı gibi soğuk zincir ürünlerinin kalitesi ve güvenliği için sıcaklıklardaki artış ve azalışların da izlenmesi, sıcaklıktaki artış ve azalışların belirlenen sınırlar içinde kalması sağlanmalıdır.

Ürünlerde Soğuk Zincirin kırılması, sıcaklıklardaki çok küçük değişiklikler bile ürünlerin raf ömrünü ve güvenliğini önemli derecede etkilemektedir.

Mikrobiyolojik üremenin başlaması ve gıdanın kalitesinin azalması, bozulması ve gıda zehirlenmesi riski taşıması için, özellikle, 0 ile +1 derece arasında soğutulmuş gıdalarda, belirtilen sıcaklık sınırlarının birkaç derece bile aşılması yeterlidir. Gıda ürünlerinde kalite kaybı, saklama sıcaklığı ve belirlenen sıcaklık değerlerinin üzerinde geçirilen zamanla doğru orantılıdır ayrıca sıcaklık değerindeki değişimle etkendir.

Soğuk Zincirde kalite ve gıda güvenliği hasat veya üretimden sonra mümkün olan en kısa zamanda ideal saklama sıcaklığına soğutulması ile sağlanabilir.

Soğuk Zincir Lojistiğinde sıcaklık değişimleri için en fazla risk, ilaç veya gıda ürünlerinin soğuk hava depolarından nakliye araçlarına transferi sırasında, liman veya havalimanında ise soğuk hava depolarından gemi veya uçağa taşınmaları sırasında oluşmaktadır.

Bu risklerin azaltılması için yeni teknolojik çözümler, indikatör etiket sistemleri üreticiler ve nakliyeciler tarafından kullanılmaya başlanmıştır.

Soğuk Zincir gıda veya ilaç ürünleri için üretim anında başlar. Gıda ya da ilaç eğer üretiliyorsa, ideal sıcaklıkta üretilir ve hemen paketleme ve buradan da depoya alınır.

Tarladan toplanan gıda ürünleri ise hızlı bir şekilde paketlemeye daha sonra da ideal saklama sıcaklığına getirilmesi için soğutmaya alınır. Depolama tesislerinin dışındaki sıcaklıklar genelde mevsimine göre -5 derece ile 50 derece arasında değişebilir.

Uluslararası gönderimi yapılan gıda ve ilaç ürünleri ise çoğunlukla deniz ve havayolu ile taşınırlar. Havalimanı veya limanı aktarımları ise, ideal saklama sıcaklığını korumak amacaıyla, soğutmalı kamyonlar ile yapılır. Kamyonların soğutma kapasiteleri bu amaçla tasarlanmıştır. Transfer sırasında dışarıdaki sıcaklık -5 derece ile 50 derece arasında değişebilmekte ve ürünler liman veya havalimanındaki transferleri sırasında doğrudan güneş ışına maruz kalabilmektedir. Güneş altında sıcaklık ise 80 dereceye kadar ulaşabilmektedir.

Deniz veya havayolu transferi sırasında ideal derecenin korunması için kullanılan çözümler Soğuk Zincirin devamlılığını sağlar. Ürünler varış noktalarında da gönderim noktasına benzer koşullar ile karşılaşırlar. Varış noktasından depoya aktarımı sırasında yine son teknoloji Soğuk Zincir güvenlik sistemleri çözümleri ile ürünler garanti altına alınır.

Farklı sıcaklıklarda üreyen mikroorganizmalar gıdaların bozulmasına sebep olurlar. Bundan dolayı satın alınan ürünlerin mutlaka ambalajında belirtilen sıcaklıklarda korunması gerekir.

Soğuk Zincir; üretim aşamasından başlayıp sevkiyat, depolama ve tüketim aşamasına kadar ki süreçte gıda ürünlerinin düşük sıcaklıkta saklanmasıdır. Günümüzde, tüketicilerin güvenilir gıdaya ulaşma isteğinde artış yaşanmaktadır. Bu da büyük ölçekli marketlerden küçük ölçekli marketlere kadar olan dağıtım kanalında Soğuk Zincirin önemini arttırmakta, daha fazla dikkat ve özenle sürdürülebilmesi gerektiğini göstermektedir.

TÜKETİCİLERİN GIDA GÜVENLİĞİNİ NE ANLAMA GELDİĞİNİ BİLMESİ GEREKMEKTEDİR.

Gıda güvenliği, gıdaların tarladan tüketime kadar geçirdiği işlenme, hazırlanma, depolama ve tedarik aşamalarında gıda bozulmasından kaynaklı hastalıklara neden olabilecek biyolojik, kimyasal ve mikrobiyolojik etkenleri önleyecek sistem döngüsüdür. Tüketicinin bir lokantada yediği yemeklerin veya marketten aldığı dondurulmuş ürünlerin bozulmuş olup olmadığını sorgulaması gıda güvenilirliği ile ilgili sorulardır. Bu durumda, tüketicinin lokantadaki sipariş ettiği yemeğin üretim kalitesi ve tabağına geldiği koşulları bilmemesi gıda güvenliği kavramının ve Soğuk Zincirin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla gıda maddeleri üretiminde hijyen kurallarına uyulması ve tedarik zinciri sırasında gıdaların bozulmadan tüketiciye ulaşması kritik kontrol noktaları arasındadır.

Donmuş Gıda ve Soğuk Zincir Nedir?

Mikroorganizmaların ürememesi ve gıdaların tazeliğinin korunması için Soğuk Zincirinüretimden tüketime kadarki tüm aşamada “kırılmaması” gerekir. Et, süt, balık ve donmuş ürünler gibi hassas gıdaların korunmasında “Sıcaklık” çok önemli bir parametredir. Sıcaklık değişimleri, mikroorganizmaların üremesine neden olurken bu ürünlerin fiziksel, duyusal ve kimyasal yapılarının bozulmasına neden olur.

Soğuk Zincir Yasal Bir Zorunluluk mudur?

Soğuk ortamda korunması gereken gıda ürünlerinin, üretimden başlayarak sevkiyat, depolama ve sergileme gibi tüketime kadar tüm aşamalarında “gıda güvenliği” kriterlerine uygunluğunu ve özelliklerini koruyabilmesi için uygulanması “zorunlu olan” soğuk muhafaza, soğuk taşıma ve benzeri işlemlere “Soğuk Zincir” denir. Amacı ise tüketime sunulan gıda ürünlerinin tüketici için risk oluşturmamasıdır. Yasalar gıda üreticilerinin sorumluluklarını belirlemektedir. Üreticiler gıda ürünlerinin sevkiyatından tüketimine kadar geçirdiği tüm süreçte (taşıma, depolama ve satış vb.) uyulması gereken sıcaklığı kontrol edip gerekli soğuk ortamı sağlamaktan sorumlulardır. “Soğuk Zincir” soğuk ortamda korunması gereken gıda maddeleri için yasal bir zorunluluktur.

Soğuk Zincirin korunması için tüketicilerin alması gereken bazı önlemler:

1. Mikroorganizmalar sıcaklık etkisiyle hızla geliştiği için gıda alışverişlerinde et, tavuk, balık gibi taze gıda ve donmuş gıdalar alışverişin en sonuna bırakılmalıdır.

2. Soğukta korunması gereken gıdaların soğuk olmadığı hissedilirse alınmamalıdır.

3. Her zaman soğutucunun dolum çizgisi altında kalan ürünler satın alınmalı, soğutuculardaki sıcaklık göstergeleri kontrol edilmelidir.

4. Tazeliğin korunması ve Soğuk Zincirin kırılmaması için ısı koruyucu çantalardan ya da termal poşetlerden faydalanılmalıdır.

5. Ürün tüketileceği zaman, kullanılcak miktarda paketten alınıp, kalan miktarı dışarıda bekletilmeden anında tekrar derin dondurucuya konulmalıdır.

Gıdalar neden dondurularak muhafaza edilir?

Dondurularak muhafaza uzun süre saklanacak gıda ürünleri için kullanılan bir yöntemdir. Dondurulma işlemi, gıdaların yapısında doğal olarak bulunan enzimlerin aktivitesi ve çeşitli kimyasal reaksiyonlar önemli ölçüde yavaşlartırken mikrobiyal gelişmeyi tamamen durdurur. Bu nedenle dondurarak saklanan gıdaların doğal lezzet, renk ve besin değerinin en iyi şekilde korunmasını sağlanır. Dondurulmuş ürünler nasıl muhafaza edilmelidir?

• Dondurulmuş ürünler -18°C’de, derin dondurucuda, son kullanma tarihine kadar saklanabilir.

• Çözünmüş olan ürünlerin tekrar dondurulması kesinlikle Soğuk Zincirin kırılmasına neden olur ve bu ürünlerin tüketilmemesi gerekir.

Perakendede Soğuk Zincir Nasıl Sağlanmaktadır?

Soğuk Zincir perakendede ürün kabul aşamasından başlar. Donmuş ve taze gıda üreticilerinin, yasal düzenleme gereği Soğuk Zinciri muhafaza ederek depolara ve satış noktalarına ulaştırmaları gerekmektedir. Üretimden frigorifik araçlarla gelen ürünler, perakende firmasının sorumlu mal kabul personeli tarafından kontrol edilerek alınmalıdır. Taze gıda ürünlerinintürüne ve firmaların kalite kontrol anlayışına göre şekillenen bir dizi kontrolden geçirilerek hızlı bir şekilde soğuk odalarda korunmaya alınmalıdır. Bu ürünler türlerine göre farklı sıcaklıklarda ki reyonlarda, reyon sıcaklık kontrolleri sürekli olan yapılacak şekilde satışa sunulur. Bazı satış noktaları, ısıya duyarlı gıdaların Soğuk Zincirinin kırılmadan taşınabilmesi için dondurulmuş gıda torbası, özel strafor kutular, sıcaklık koruma çantası gibi özel çözümler de sunmaktadır. Böylece gıdalar Soğuk Zinciri kırılmadan güvenli şekilde sevkedilebilmekte ve gıda güvenliği sağlanabilmektedir.

Maruz Kaldığı Sıcaklık

Aşının maruz kaldığı ısı +2ºC ila 8ºC ‘nin dışında ise aşıya zarar verir. Burada dikkat edilmesi gereken şey sadece yüksek ısı değil, düşük ısıların da aşılara zarar verdiğidir.

Maruziyetin Süresi

Aşının etkinliğinin korunması düşük yada yüksek ısıya maruz kalma süresi ile doğru orantılıdır. Isıya maruz kalma süresi ne kadar fazla ise aşının uğrayacağı zarar o derece fazladır.

Aşının Cinsi

Canlı attenüe aşılar yüksek ısıya maruz kaldıklarında etkinliklerini çok çabuk kaybederler. İnaktive aşılar da yine yüksek ısıda etkinliklerini kaybettikleri gibi düşük ısıya (donmaya) da çok hassastırlar ancak canlı aşılardan daha dirençlidirler.

Önceki Depolama Şartları

Isıya maruz kalan aşıların maruz kaldığı seanstan önceki depolama şartları da etkinliğin kaybedilmesinde etkilidir.

Son Kullanma Tarihinin Yakınlığı

Soğuk Zinciri kırılan aşıların son kullanma tarihinin yakınlığı etkinliğini kaybetsiyle orantılıdır. Son kullanma tarihi ne kadar yakınsa etkinliklerini o kadar hızlı kaybederler.

SOĞUK ZİNCİRİN KIRILDIĞI DURUMLARDA NASIL DAVRANILMALIDIR?

Aşıların Soğuk Zincirinin kırıldığından şüphe edilen durumlarda, soğuk hava deposunda kendilerine özel ayrılmış yerlere konulmalı ve kesinlikle işaretlenmelidir. Ayrıca, Soğuk Zinciri kırılan aşı hakkında, maruz kalınan ısı derecesi, maruziyet süresi, aşının cinsi, önceki depolama şartları ve son kullanma tarihi göz önüne alınarak bir rapor düzenlenmeli ve aşının kullanıp kullanılmayacağına karar verilmelidir.

Aşının yukarıdaki faktörlerin değerlendirilmesinden sonra eğer kullanılabileceğine karar verilirse ÖNCELİKLİ ve ACİL olarak kullanılmalıdır. Soğuk Zincir Kırılması sonrası imha kararı verilen aşılar nasıl saklanır?

İmha kararı kesinleşen, inceleme ve tutanakları tamamlanan aşı ve antiserumlar Soğuk Zincirdışında, üzeri etiketli ve yazılı olarak saklanır. Mümkünse ayrı bir ambalajda ve üzerinde “İMHALIK – KULLANMAYINIZ” ibareleri yazılmalıdır.

Soğuk Zincir’in 13 Altın Kuralı

1. Aşı ve serumlar kesinlikle dondurulmamalıdır.

2. Buz aküsü ve buz kalıplarını daima sevkiyat için hazır bulundurulmalıdır.

3. Soğuk hava dolaşımının engellenmemesi için aşılar raflara aralıklı dizilmelidir.

4. Buzdolabı aşırı doldurulmamalıdır. 5. Buzdolabının kapısını sık sık açılmamalı İçecek ve gıda ürünleri aşı dolabına bulundurulmamalıdır.

6. Buzdolabında termometre bulundurulmalıdır.

7. Buzdolabı kapağına aşı konulmamalıdır.

8. Buzdolabını direk güneş ışığı almayan bir yere ve duvardan 20cm uzağa yerleştirilmedir.

9. Buzluk kısmının karlanmamasına dikkat edilmelidir. (karlanma 0,5 cm i geçtiğinde dolabın soğutma gücü 1 / 2 oranında azalmaktadır.)

10. Buzdolabı ısısının 0 c’nin altına düşmediği izlenmelidir. (su dolu kapalı bir labaratuar tüpü ile anlaşılabilir.)

11. Elektrik kesintilerinde, 24 saat ısıyı koruyabilmek için,dolap kapağı açılmamalıdır.

12. Sevkiyat için paketleme kurallarına uyulmalıdır.(aşı sevkedilirken mesafenin uzunluğu, iklim , ısı özelliklerine ve sevkiyatta geçecek süre göz önüne alınıp, yeterli buz aküsü konularak paketleme yapılmalıdır.)

13. Tüm biyolojik ürünler özellikle liyofilize aşılar sulandırıldıktan veya açıldıktan hemen sonra kullanılmalıdır. (multidoz “10 ve 50dz.” halinde bulunan ürünler ise, tercihen en çok sekiz saat içinde tüketilmelidirler.)